Đình làng Đa Sỹ – Nơi gìn giữ văn hóa, lịch sử làng nghề

Về Đa Sỹ (phường Kiến Hưng, quận Hà Đông, thành phố Hà Nội), du khách được tham quan ngôi làng cổ hơn 2.000 năm tuổi, nơi có nghề rèn chuyên nghiệp từ đời nhà Trần (1225-1400) và còn lưu giữ được nhiều di tích lịch sử văn hóa quý giá như đình làng Đa Sỹ, Miếu làng Đa Sỹ và Chùa làng Đa Sỹ. Đây còn là làng thuốc Nam nổi tiếng một thời gắn với công lao mở nghề, dựng nghiệp của thần y Hoàng Đôn Hòa, người được suy tôn là Thành hoàng làng.

Lịch sử đình làng Đa Sỹ:

Đình làng Đa Sỹ nằm ở đầu Bắc của làng, cách trung tâm quận Hà Đông hơn 1km về hướng Đông. Đình được xây dựng năm Bính Tuất (năm 1706 hoặc năm 1766, do chữ trên câu đầu ghi là “Tuế tại Bính Tuất niên, Tam nguyệt, cốc nhật, thụ trụ – năm Bính Tuất, tháng Ba, ngày lành, dựng cột). Căn cứ vào lần trùng tu thứ nhất trong năm Canh Ngọ (1810) – năm Gia Long thứ chín – thì khả năng đình được xây dựng vào năm 1766. Cho đến nay, ngôi đình đã được trùng tu, tôn tạo nhiều lần. Trong đó, có một sự kiện đáng chú ý, ngày 22-12-1972, máy bay B52 của đế quốc Mỹ đã trút bom xuống làng Đa Sỹ làm cho ngôi đình bị hư hại nặng nề. Sang năm 1973, dân làng đã góp của, góp công để phục hồi ngôi đình.

Vị trí đình làng Đa Sỹ

Tọa lạc trên mảnh đất rộng hơn 2.000m2, đình làng Đa Sỹ hiện nay mang kiểu dáng kiến trúc của thế kỷ XIX. Đình nhìn hướng Đông Nam, phía trước có một hồ nước hình chữ nhật, giữa hồ có gò nhỏ hình vuông được gọi là bàn cờ. Từ ngoài đường đi vào, đầu tiên là tam quan xây kiểu nghi môn với ba cửa, cửa giữa lớn nhất, được tạo bởi hai cột đồng trụ cao gần 6m, bốn phía cột đắp nổi các câu đối chữ Hán ca ngợi Đa Sỹ có “cảnh vật vui tươi, thời khí tốt đẹp; đất thiêng sinh nhân kiệt; giữ gìn thuần phong mỹ tục, vui sống thái bình…”.

Thiết kế đình làng Đa Sỹ

Tiếp theo là sân đình rộng rãi, dọc hai bên sân là các nhà giải vũ (tả mạc, hữu mạc) đều gồm 5 gian. Đại bái gồm 5 gian lớn và 2 dĩ với tổng chiều dài trên 20m và rộng trên 8m, mang kiểu dáng kiến trúc nhà Việt, loại hình đại đình, kết nối với hậu cung thành hình chữ “đinh”. Bộ khung của đình được làm bằng gỗ lim; các vì kèo dựa trên 16 cây cột to, dưới chân cột có đế là các tảng đá liền khối, được đẽo gọt, tạo hình theo luật âm dương. Từ ngoài hiên đi vào, qua hệ thống cửa bức bàn truyền thống, qua đại bái vào hậu cung, nơi có hương án thờ Thành hoàng làng là danh y Hoàng Đôn Hòa. Phía trên hương án có hai bức hoành phi, một bức chạm 4 chữ Hán lớn “Thọ thế Đại vương” (Đại vương chăm lo tuổi thọ cho đời) theo sắc phong của triều vua Cảnh Thịnh (1793-1801), một bức chạm 4 chữ Hán “Dực bảo Trung Hưng” (vị thần có công vực dậy nền Trung Hưng, 1533-1788) theo sắc phong năm Đồng Khánh thứ hai (1887). Trong đình còn có nhiều câu đối và hoành phi chạm khắc tinh xảo, thếp vàng lộng lẫy, nội dung ca ngợi Thành hoàng làng – thần y Hoàng Đôn Hòa.

Nghi môn: gồm 4 trụ biểu và 2 cổng phụ nhỏ tạo kiểu chồng diêm 2 tầng 8 mái đao cong. Trên trụ biểu lớn có ghi câu đối, tiêu biểu như:

Vật lạc dữ thời gia, mạc bất Ứng Hòa ngu đế thế;

Địa linh sinh nhân kiệt, tư hoàng Đa Sĩ mãn vương đình.

Nghĩa là:

Cảnh vật vui tươi thời khí tốt đẹp, quên sao được người Ứng Hòa xưa ở các đời vua;

Đất thiêng sinh nhân kiệt, nhớ biết bao người Đa Sĩ xưa đầy khắp vương đình.

Từ trụ biểu lớn nối sang trụ biểu nhỏ tạo lối đi phụ kiểu cuốn vòm, trên có 2 tầng mái đao uốn cong, phần chồng diêm đề chữ “Nghênh thánh đức” và “Nghênh thần công”.

Tả hữu mạc: tọa lạc 2 bên sân, sau nghi môn đình. Tả hữu mạc kiến thiết gồm 5 gian, xây kiểu tường hồi bít đốc, 2 mái chảy. Bộ khung bằng chất liệu gỗ, liên kết theo kiểu thức vì kèo gối tường.

Đại bái: gồm 5 gian, xây kiểu tường hồi bít đốc, bộ khung chịu lực bằng chất liệu gỗ, liên kết theo kiểu thức “thượng chồng rường con nhị, hạ chồng rường, bảy hiên”. Nội thất treo các bức hoành phi đề “Thọ thế đại vương”, “Địch triết chương mô”, “Dực bảo trung hưng”. Các cột đều treo câu đối được sơn son thếp màu vàng.

Hậu cung: nối với gian giữa Đại bái trên mặt bằng chữ Đinh. Nơi đây bài trí các đồ thờ và sắp đặt một bộ khám được sơn son thếp màu vàng, giữa khám đặt di ảnh của danh y Hoàng Đôn Hòa.

Quần thể đình làng Đa Sỹ còn gồm ao đình nằm ở phía trước cổng đình, hồ hình chữ nhật ở giữa có bàn cờ hình vuông, xưa kia khi dân có hội hè, thì người dân sẽ đứng xung quanh bờ ao đình và xem bà con biểu diễn ở bàn cờ chính giữa ao đình.

Ao đình hình chữ nhật, theo thuyết phong thủy đó là cái gương bát quái vừa giúp cho tòa Đại đình hấp thụ tốt nhất những tinh hoa của địa khí từ Tản lĩnh kéo về tụ hội tại đây làm cho mảnh đất thêm phần linh thiêng, phúc khí, nhân dân được ấm no, hạnh phúc. Giữa ao đình có một gò nổi hình vuông, cỏ xanh như tấm thảm, bốn góc trồng bốn cây cau, dân làng gọi đó là bàn cờ. Nhìn toàn cảnh, Đại đình Đa Sĩ là một bức tranh tuyệt đẹp sống động gồm: Nghi môn, Tả hữu mạc, Đại bái, Hậu cung.

Đình làng Đa Sỹ ngày nay

Từ năm 2020 sau khi trung tu, kè lại tường xung quanh bờ ao đình, dân làng cũng xây dựng 1 thể cảnh quan bên trên bàn cờ theo kiến trúc đình làng và di chuyển các hoạt động biểu diễn hội hè sang bên sân Miếu làng Đa Sỹ.